HET MONUMENT
ter herdenking van de in WO2 omgekomen oud-kwekelingen
Inleiding
Al vrijwel direct na de bevrijding in mei 1945 gingen binnen de Vereeniging van Oud-Kweekelingen stemmen op voor oprichting van een monument ter herdenking van in de Tweede Wereldoorlog omgekomen oud-kwekelingen. Een voorstel hiertoe werd door de ledenvergadering unaniem gedragen, waarop een fonds werd ingesteld ter bekostiging van het monument. Velen gaven gevolg aan het verzoek bij te dragen aan het fonds. Na rijp beraad werd als locatie gekozen voor de binnenplaats van de Kweekschool voor de Zeevaart. De Amsterdamse beeldhouwer P. Starreveld kreeg de opdracht om het monument te vervaardigen.
Onthullingsplechtigheid
De onthulling van het monument was op 14 mei 1949. Ongeveer 800 personen woonden de plechtigheid bij, onder wie de Marineadjudant van H.M. de Koningin, de Minister van Marine, de Commissaris van de Koningin en de burgemeester van Amsterdam. Voorzitter S.J. Graaf van Limburg Stirum (jvi 1895) sprak de aanwezigen toe. Hij schetste het proces van initiatief tot totstandkoming van het monument, en getuigde van de moed die de omgekomen oud-kwekelingen tijdens hun vaarplicht, vaak onder de meest erbarmelijke omstandigheden, hadden getoond. Daarna droeg hij het monument officieel over aan het Vaderlandsch Fonds. De weduwen van de broers J.P. Leguit (jvi 1907) en P.M. Leguit (jvi 1914), beiden als gezagvoerder van de Stoomvaart Maatschappij Nederland omgekomen, onthulden het monument. Er waren veel kransen en bloemstukken, en de plechtigheid werd met een defilé afgesloten.
Boekje ‘In Memoriam’
Later in 1949 verscheen het boekje ‘In Memoriam’, samengesteld door voorzitter Van Limburg Stirum. Daarin waren een beschrijving van het monument, de namenlijst, een korte beschrijving van de 138 vermelde oud-kwekelingen en een verslag van de onthullingsplechtigheid opgenomen.
In 1982 raakte W.A. Hage (jvi 1937) in bijzondere mate geïnteresseerd in het monument en hij kreeg toestemming en steun van het bestuur om een bronnenonderzoek te doen, gericht op mogelijk noodzakelijke correcties en aanvullingen. Zijn werk leidde ertoe dat in januari 1988 een herziene versie van ‘In Memoriam’ verscheen, met daarin correcties en aanvullingen verwerkt. Zo werden voor de periode tot 1995 nog vier namen van omgekomen oud-kwekelingen toegevoegd, en werden deze namen in het monument gebeiteld.
Verplaatsing van het monument en aanvulling van namen
Na de sluiting van de Kweekschool voor de Zeevaart in 2000 is het monument overgebracht naar het nabijgelegen terrein van Marine Etablissement Amsterdam. Het kreeg een plaats aan de Voorwerf, een deel van het terrein dat Defensie later zou afstoten en dat sindsdien bekend staat als het Marineterrein. In de periode daarna bood de ontwikkeling van het internet nieuwe mogelijkheden om de juistheid en volledigheid van de lijst van omgekomen oud-kwekelingen nogmaals te onderzoeken. Zo kwamen de officiële Erelijst van Gevallenen 1940-1945 en de database van de Oorlogsgravenstichting online beschikbaar. Verder zorgde het Stadsarchief Amsterdam voor digitalisering en de mogelijkheid tot online raadpleging van de comportementboeken, de registers waarin sinds 1785 de kwekelingen werden ingeschreven. In samenhang boden deze bronnen nieuwe onderzoeksmogelijkheden. In de periode 2015/2019 leverde dit onderzoek 18 nieuwe namen op. Deze zijn met een aanvullende plaat op het monument aangebracht. Tijdens de herdenking op 14 december 2019 werd deze plaat onthuld. Alle namen van de toen bekende 165 oud-kwekelingen zijn opgenomen in deze alfabetische lijst.
Een lijst met alle (niet erkende) oorlogsslachtoffers van koopvaardij en visserij in de periode 01-09-1939 t/m 09-05-1940 die bekend staat als de Schemeroorlog of Phony War, verscheen pas in 2023 en kon daardoor niet in de hiervoor genoemde onderzoeken meegenomen worden.
In het laatste kwartaal van 2023 is het monument gerenoveerd door het bedrijf Maes Natuursteen.
Mede in het kader van de herdenking van 75 jaar bevrijding, is in 2020 een tweede herziene versie van ‘In Memoriam‘ samengesteld. De vereniging zond het boekje in december 2020 samen met het Jaarboekje 2019/2020 toe aan alle leden, voorstanders en donateurs. Deze tweede herziene versie bevat naast de 160 op het monument aangebrachte namen, ook de 26 na 2019 nieuw getraceerde namen van omgekomen oud-kwekelingen. Het totaal aantal slachtoffers onder oud-kwekelingen is daarmee op 186 gekomen.
De jaarlijkse herdenkingsplechtigheid
Tijdens de jaarlijkse VOK-reünie in december herdenkt de vereniging de tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen oud-kwekelingen. Daarbij leggen vertegenwoordigers van het Vaderlandsch Fonds en van de Vereeniging van Oud-Kweekelingen kransen bij het monument.
