MARE LIBERUM

Inleiding

Onderstaande is een verkorte en vrije bewerking – door Frans Bönig (jvi 1970) en Kees Polderman (jvi 1965) – van de tekst die oud-kwekeling en historicus Nico Habermehl (jvi 1963) maakte voor de website van het Stadsarchief van de Gemeente Amsterdam, ten behoeve van een inleiding op het archief van de leerlingenvereniging Mare Liberum van de Kweekschool voor de Zeevaart. Verder naar beneden zijn op deze pagina ook enkele afbeeldingen opgenomen van pagina’s uit de schoolkranten en uit het programmaboekje van het laatste Galafeest in 2000. Ook zijn de teksten van het eerste en het laatste Kwekelingenlied afgebeeld.

 

Ontstaan van de leerlingenvereniging van de Kweekschool

De leerlingenvereniging Mare Liberum is opgericht in 1945. Eerder werd al – in 1918 – het Corps van de leerlingen der Kweekschool voor de Zeevaart opgericht. Dit corps was echter geen lang leven beschoren.

Het initiatief dat de kwekelingen in 1945 namen zou duurzamer blijken. Initiatiefnemer G. van Klingeren werd de eerste voorzitter. Het doel van de vereniging was tweeledig: bevorderen van een betere band tussen de kwekelingen en versoepeling van de strenge Kweekschoolregels. Toenmalig commandant Van der Hiel toonde zich onmiddellijk enthousiast over de oprichting van een leerlingenvereniging, en ook de commissarissen van het Vaderlandsch Fonds toonden zich ingenomen.

 

Ontspanning, feesten en verzet

Mare Liberum kreeg de beschikking over de gymzaal en de Reüniezaal voor de wekelijkse ontspanningsavonden. Korte tijd na de oprichting verscheen het eerste nummer van het verenigingsblad: De Grommer. Op 6 december 1945 vond met groot succes de viering van het Sinterklaasfeest plaats met een zelf samengesteld programma. Drie maanden later, op 1 maart 1946, werd het eerste Maartfeest gehouden. Deze beide feesten zouden jarenlang hoogtepunten vormen binnen het verenigingsleven. En hoewel in 1970 het Sinterklaasfeest plaats maakte voor een jaarlijkse dansavond werd het jaren later weer in ere hersteld, inclusief film, speculaas en bisschopswijn. Daarnaast werd jaarlijks een sportdag georganiseerd waaraan ook andere zeevaartscholen deelnamen.

Het grootste feest was echter heel lang het Maartfeest. Ter voorbereiding daarvan toverden creatieve kwekelingen de sfeerloze gymzaal om tot een sprookjesachtige omgeving. Zij lijmden enorme rollen papier aan elkaar en beschilderden deze. Zo ontstonden de meest fantastische decors, die op de feestgangers een diepe indruk maakten. Ook gingen de Maartfeesten altijd vergezeld van een programmaboekje, dat van 1972 vindt u hier en dat van 1981 hier. Een fotogalerij op de website van Maritiem Digitaal geeft een indruk van het Maartfeest van 1968.

Vanaf 1965 kwamen kwamen de kwekelingen steeds meer in verzet tegen de strenge kweekschooldiscipline. Na 1970 keerde de rust op de Kweekschool weer terug.

Na verloop van tijd stopte Mare Liberum met de organisatie van het Maartfeest. In 1993 werd echter met een heus ‘Galafeest’ de draad weer opgepakt. Dit vond plaats in het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Het jaar 1995 stond in het teken van het vijftigjarig bestaan van de vereniging. Met de presentatie van het jubileumboek ‘Wereldwijd Wereldwijs’ op 22 april 1995 startte opnieuw een Galafeest, met als belangrijkste onderdeel het Galabal, dit keer in de Trompzaal van het tegenover de Kweekschool gelegen Scheepvaartmuseum.

 

Sportieve activiteiten en nog meer feesten

Het bestaan van Mare Liberum gaf de sportbeoefening op de Kweekschool een enorme boost. De sportcommissie van de leerlingenvereniging organiseerde niet alleen de nodige sportactiviteiten, maar bevorderde ook dat daaraan zo veel mogelijk kwekelingen deelnamen. In de jaren vijftig organiseerde de sportcommissie jaarlijks een toernooi tussen de verschillende zeevaartscholen, waarbij gestreden werd om prijzen in diverse sporten: zwemmen, roeien, hockey, basketbal en voetbal. Zo’n toernooi werd afgesloten met een groot feest in hotel Krasnapolsky. Naar verluidt liep dat feest ‘traditiegetrouw’ flink uit de hand, reden waarom het na enkele jaren werd afgeschaft.

Vanaf het begin van de jaren tachtig werd voorts jaarlijks deelgenomen aan het BAVO-toernooi, waarbij BAVO stond voor basketbal en volleybal. Dat toernooi vond gedurende een weekend afwisselend plaats in Maastricht, Leeuwarden, Breda en Den Helder, met deelname van in die steden gevestigde hogescholen en militaire opleidingsinstituten. Ook dit toernooi ging traditioneel vergezeld van een ‘daverend’ feest.

En natuurlijk nam Mare Liberum ook met Kweekschool-sloep De Rijp deel aan diverse roeiwedstrijden, waaronder de jaarlijkse Amsterdamse Grachtenrace en de Harlingen-Terschelling Race.

De sloep van Mare Liberum tijdens de Amsterdamse Grachtenrace van 1993.
Bemanning: stuurman Rinse Huisman (jvi 1990), op slag Cees Stam (jvi 1991) en Rod Schlick (jvi 1991), op doft 2 Patrick Wits en Rinke Wesseling,
doft 3 Maarten de Cock (jvi 1993) en Hans Lip (jvi 1992), doft 4 Bart van Gessel en Gert Bunt, doft 5 Michiel Willems en Eduard Henny,
doft 6 Rinus Haakman (jvi 1992) en Evert Boon. In dit geval is de nummering van de doften van achter naar voren.

 

De periode na de turbulente jaren 1968/1970

Begin jaren zeventig kwam een ruimte in de kelder van de zeevaartschool aan de Foeliedwarsstraat beschikbaar, alwaar onder de naam ‘Beatkelder’ ook een recreatieruimte annex bar werd ingericht. Als onderdeel van de grootscheepse verbouwing van de Kweekschool werd in de jaren tachtig een nieuwe recreatieruimte ingericht in de voormalige grote slaapzaal. De nieuwe ruimte verving niet alleen de Reüniezaal, maar vanaf 1985 ook de Beatkelder, en werd nu voorzien van een bar met een heuse biertap. In 1991 kreeg die bar de naam ‘The Seven Seas’.

Nieuw was de oprichting in 1980 van een kwekelingenraad. Deze stond los van Mare Liberum, hoewel de voorzitter er wel deel van uitmaakte. De contacten met de leiding van het internaat werden soepeler.

In september 1985 verscheen een nieuwe verenigingskrant: ‘Kaatje’. Begin jaren negentig bracht Mare Liberum voor het eerst een ‘smoelenboek’ uit. Na 1985 verdween langzaam het oude, traditionele internaatsleven.

Na 1995 vonden jaarlijks sportactiviteiten plaats, werden in de bar gezellige avonden gehouden en was er jaarlijks een feestweek. De sluiting van de Kweekschool in 2000 maakte hieraan een einde.

 

Bestuur en leden

Het bestuur van Mare Liberum telde gemiddeld vijf personen: een voorzitter, secretaris, penningmeester, toneelcommissaris en sportcommissaris. In 1979 deed de barcommissaris zijn intrede nadat drie jaar eerder de functie van toneelcommissaris was geschrapt. Het bestuur vergaderde, voor zover nodig, in het bestuurshok onder de trap in het voorgebouw of in de bibliotheek op het entresol van de Reüniezaal en later ook in de Beatkelder. Met de verkoop van het voorgebouw in 1990 raakten de bestuursleden hun vergaderruimte kwijt en kregen de beschikking over de oude keukenopslag, die in 1991 officieel in gebruik werd genomen. Aan het einde van het schooljaar was er altijd een slotvergadering, waarbij de inauguratie van het nieuwe bestuur plaatsvond.

Geregeld vond overleg plaats tussen het bestuur van Mare Liberum en de leiding van de Kweekschool, ter bespreking van allerhande zaken die binnen de Kweekschool speelden. Deze contacten waren overwegend goed, zij het nadrukkelijk minder dan tijdens de onrustige jaren 1968/1970. In de eerste helft van de jaren zestig was er zelfs een wekelijks gesprek van de voorzitter met de commandant.

Het bestuur van Mare Liberum beschikte over een eigen kas. Dankzij de sponsorbereidheid van met name rederijen had deze doorgaans weinig te lijden onder de organisatie van feestavonden en sportevenementen. Alle kwekelingen, op de externe leerlingen na, waren automatisch lid van Mare Liberum.

Het bestuur had ook buiten de muren van de Kweekschool activiteiten. Zo bezochten de bestuursleden de jaarfeesten van andere zeevaartscholen, die op hun beurt werden uitgenodigd voor het Maartfeest. De sluiting van de Kweekschool in 2000 maakte aan alle activiteiten een einde. Wat er resteerde van het archief van Mare Liberum werd overgedragen aan de Vereeniging van Oud-Kweekelingen, en later aan het Stadsarchief van de Gemeente Amsterdam.

 

Publicaties

Mare Liberum heeft in de loop van haar bestaan twee schoolkrantjes gekend. Het eerste nummer van het eerste krantje, ‘De Grommer’, verscheen op 5 november 1945. In 1947 verscheen het laatste nummer. In het begin van de jaren zeventig is een poging in het werk gesteld opnieuw een krant uit te brengen, maar verder dan enkele stencils kwam de redactie niet.
Onverwachts zag in 1985 een nieuw krantje het licht. Dit blad, met de naam ‘Kaatje’, leek in het geheel niet op de voorganger uit 1945. Het eerste nummer telde slechts enkele velletjes tekst, die werden gekopieerd en onder de kwekelingen verspreid. Het blad bevatte informatie over de activiteiten van Mare Liberum, verslagen van feesten en toernooien en artikelen over de scheepvaart. Populair was de rubriek ‘In het ruim van Kaatje wordt gefluisterd dat…’, waarin roddels en opmerkelijke gebeurtenissen binnen het internaat op humoristische wijze waren weergegeven. In 1993 verscheen eenmalig een zwarte versie van Kaatje, Cathy genaamd, gevuld met kritische teksten, die niet vooraf aan de commandant waren voorgelegd. ‘Kaatje’ werd tot het eind van de jaren negentig uitgebracht.

Bij het vijftigjarig bestaan van de studentenvereniging in 1995 gaf Mare Liberum het jubileumboek ‘Wereldwijd Wereldwijs’ uit (zie de pagina Literatuur). Hierin wordt per periode van vijf jaar een beeld geschetst van de vereniging, afgewisseld met hoofdstukken over een aantal specifieke onderwerpen. Op 22 juli 1995 werd het eerste (proef-) exemplaar van het jubileumboek overhandigd aan de allereerste voorzitter, G. van Klingeren. Ook is er een namenlijst van alle bestuursleden in de periode 1945/1995 in het boek opgenomen.

Links de titelpagina en een pagina met o.a. het artikel ‘Het fluisterhoekje’ van de schoolkrant ‘De Grommer’ (1945, nr.4), en rechts de titelpagina en een pagina met het artikel ‘In het ruim van Kaatje wordt gefluisterd dat…’ van schoolkrant ‘Kaatje’ (1987, nr.1); klik op de afbeeldingen om ze groter en – alleen op een PC – leesbaar weer te geven.

 

Nabeschouwing

Op de periode rond 1969/1970 na voer Mare Liberum in redelijk rustig vaarwater. Jaarlijkse hoogtepunten vormden de sportdag en het Maartfeest (later ook Februarifeest, Lentefeest of Gala). De organisatie van deze en andere evenementen kostte het bestuur veel tijd. Omdat het bestuur jaarlijks in zijn geheel werd vervangen, kon geen bestuurlijke traditie worden opgebouwd. Daarom werd lange tijd vastgehouden aan hetzelfde jaarprogramma. In 1995 was het bestuur nog hoopvol gestemd over de toekomst. “Als deze mentaliteit binnen de vereniging behouden blijft”, aldus voorzitter C. Stam (jvi 1991) ter afsluiting van het jubileumboek, “viert Mare Liberum ongetwijfeld haar honderdjarig bestaan”. Het heeft niet zo mogen zijn. Het laatste Galafeest vond in het jaar 2000 plaats in Artis. De opheffing van de Kweekschool in 2000 betekende ook het einde van Mare Liberum.

Links een foto van de laatste galacommissie met het programma van het laatste feest van Mare Liberum (Gala 2000), en rechts het voorwoord van de voorzitter in het programmaboekje; klik op de afbeeldingen om ze groter weer te geven.

 

Links het Kwekelingenlied van 1892 en rechts dat van 1990, bijna honderd jaar later en ‘iets’ anders van toon.

 

Bronnen

1. Stadsarchief Amsterdam, Inventarisnummer 30194, onderdeel 4.1; archief Mare Liberum

2. N.D.B. Habermehl – Beschrijving van het archief van Mare Liberum; tevens gepubliceerd in het ter gelegenheid van het 90-jarig bestaan van de VOK uitgegeven jubileumboekje ‘Negentig jaar VOK-geschiedenis’

3. L. Poelstra, R.A. Hoogstraate, S. de Vos, C. Wiekart (redactie) – Wereldwijd Wereldwijs, Mare Liberum 1945-1995; jubileumboek ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de kwekelingenvereniging

4. N.D.B. Habermehl – De Kweekschool voor de Zeevaart en de Hogere Zeevaartschool Amsterdam als instellingen voor beroepsonderwijs; in ‘Tot een rechtschapen en kloek zeeman toe te rusten 1785-1985’, jubileumboek tweehonderd jaar Kweekschool voor de Zeevaart

5. K. Polderman, J.C.C. de Ruiter (samenstellers) – ‘En gy, o lieve kweekelingen!’, jubileumboek ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de VOK.