HET KWEEKSCHOOLGEBOUW IN AFBEELDINGEN
“nothing is permanent but change”
Inleiding
Hieronder staan een foto van het eerste gebouw van de Kweekschool voor de Zeevaart, enkele bouwtekeningen van het oorspronkelijke, tweede Kweekschoolgebouw, zoals in 1877 ontworpen door de architecten W. Springer en J.L. Springer (geopend in 1880), en ook enkele foto’s – alle afkomstig van het Stadsarchief Gemeente Amsterdam – die het verschil laten zien tussen een oude en een nieuwere situatie binnen dit tweede gebouw of binnen een uitbreiding daarvan. Tevens komen de veranderingen op het complex van de Kweekschool in beeld die plaats vonden na de sluiting van het internaat in het jaar 2000. Steeds als er twee afbeeldingen naast elkaar staan, kunt u erop elk van die afbeeldingen klikken om deze groter te zien (dit geldt als u een PC gebruikt; op een PC kunt u via Ctrl+muiswiel natuurlijk ook het hele scherm vergroten of verkleinen). Op een smartphone kunt u met twee vingers het hele scherm vergroten of verkleinen en dus ook op elke afbeelding verder inzoomen.
Het eerste gebouw van de Kweekschool voor de Zeevaart
Het eerste gebouw van de Kweekschool voor de Zeevaart was – sinds 1785 – het voormalige ‘Willige Rasphuis‘, dat sinds 1654 als zodanig in gebruik was en daarvoor nog een pakhuis was van de West-Indische Compagnie. Het beeld ‘Kaatje’ is bevestigd aan de gevel en het oefenschip Kaatje II staat op de binnenplaats. Kwekelingen zijn in de masten van Kaatje II aan het werk met de zeilen. Het adres was IJgracht 31 (soms abusievelijk geduid als Buitenkant 31). Geheel links is het begin van de Schippersgracht en geheel rechts staat de RK kerk ‘De Pool’. ‘De Pool’ is gebouwd in 1670 als pakhuis en woonhuis, had een kerkfunctie van 1720 tot 1878 en is gesloopt in 1901 (op de plek waar het gebouw ‘De Pool’ heeft gestaan heeft de Gemeente Amsterdam een archeologisch onderzoek uitgevoerd). Dit stuk bebouwing is geheel gesloopt en betreft tegenwoordig (v.l.n.r.) de adressen Prins Hendrikkade 194 t/m 188 (m.a.w. de voorgevel van het tweede gebouw van de Kweekschool voor de Zeevaart, de poort naar de binnenplaats en het nieuwe gebouw ‘Kaatje’). Deze foto is van 1877, dat is 92 jaar na de oprichting en ingebruikname van de Kweekschool, en 8 jaar voor de oplevering van de nieuwbouw.
Afbeeldingen van situaties tussen 1877 en 1986
Ontwerptekening van 1877 voor de nieuwbouw van Kweekschool voor de Zeevaart: doorsnede van het gebouw dat opgeleverd werd in 1885
Links plattegrond van de benedenverdieping en rechts plattegrond van de eerste verdieping
Links de kleine slaapzaal op de 2e verdieping, met scheepskisten (vóór 1914) en rechts dezelfde kleine slaapzaal met lockers (jaren 1960-1982)
Links de grote slaapzaal op 2e verdieping, met scheepskisten (na bouw voorzieningengebouw in 1914) en rechts studentenkamer in het internaatsgebouw (na renovatie 1984)
Links de Reüniezaal (omstreeks 1915) en rechts de Recreatiezaal in het internaat (na renovatie 1984, in voormalige grote slaapzaal)
Links de eetzaal (omstreeks 1918) en rechts de eetzaal in het internaat (na renovatie 1984, boven de gymnastiekzaal, met het gevelbeeld ‘Kaatje’ aan de muur)
Links een klaslokaal, met omhoog getrokken voorwand (omstreeks 1914), en rechts een les kaartpassen door 1e officier Kikkert (omstreeks 1960; © NFP Photography c/o Pictoright Amsterdam 2024)
Het complex van de Kweekschool voor de Zeevaart in 1967, tijdens de bouw van de IJ-tunnel (© NFP Photography c/o Pictoright Amsterdam 2024)
De renovatie en nieuwbouw van 1983-1985
1. Hoofdingang Prins Hendrikkade
2. Poort naar binnenplaats met oefenschip Kaatje
3. Wooneenheden, 28 stuks (oorspronkelijk eetzaal, leslokalen, kleine slaapzaal en takelzolder)
4. Het voorzieningengebouw uit 1914 (architect C.B. Posthumus Meyes) met het gymnastieklokaal op BG, nieuwe eetzaal op 1e, nieuwe recreatiezaal op 2e en nieuwe hobbykamer of bibliotheek op 3e verdieping
5/8. Wooneenheden, 48 totaal
9. Nieuwe plek voor het WO2 monument
10. Oude plek van het WO2 monument
11. Geen deel van de Kweekschool (in de zeventiger jaren werden hier kamers gehuurd voor dameskwekelingen)
Nieuwbouw van 1985 met links de achterzijde van de Nieuwe Foeliestraat (nrs. 7 en 8 in maquette), en rechts de Foeliedwarsstraat (nrs. 5 en 6 in maquette)
Tussen 1985 en 2000 heeft de Kweekschool voor de Zeevaart alleen nog een maritieme internaatsfunctie. Het voorgebouw, direct aan de Prins Hendrikkade en de Schippersgracht, is in 1992 verkocht en maakt sindsdien dus al geen deel meer uit van het Kweekschoolcomplex.
Ontwikkelingen na de sluiting van de Kweekschool voor de Zeevaart in 2000
Na de sluiting van de Kweekschool voor de Zeevaart in het jaar 2000 worden de internaatsgebouwen gebruikt voor algemene studentenhuisvesting. De Universiteit van Amsterdam heeft tot 2016 het voorzieningengebouw in gebruik, nadat het in 2002-2003 bouwkundig was aangepast door Baneke, van der Hoeven Architecten. In 2017 verschijnt een concept plan voor uitbreiding van de studentenhuisvesting in de vorm van een kleine campus. Op de plaats van de afsluitmuur van de binnenplaats (waar tot 1901 de voorgevel van de RK kerk ‘De Pool’ stond) staat sinds 2023 de voorgevel van een nieuw gebouw, dat de naam ‘Kaatje’ heeft gekregen (2 op de tekening hieronder). Het heeft 34 wooneenheden voor studenten en maakt deel uit van de nog verder te ontwikkelen Prins Hendrik Campus. In 2024 zal de verbouwing van het voorzieningengebouw op de hoek van de Wijdegang en de Foeliedwarsstraat gereed zijn (3 op de tekening hieronder). Hierin worden 40 studio’s gerealiseerd, eveneens voor de huisvesting van studenten. De oplevering van de binnentuin zal naar verwachting in 2025 plaats vinden (5 op de tekening hieronder). De afbeeldingen zijn afkomstig van Woonstichting Lieven de Key en de architectenbureaus Bakers en Vincent Smulders.
Links het plan van 2017 voor de ontwikkeling van de Prins Hendrik Campus 2021-2024 en rechts de voorgevels van Prins Hendrikkade, v.l.n.r. 194 t/m 183, met op nr. 188 (foutief genummerd als 189) de artist’s impression van het gebouw ‘Kaatje‘ op de plaats waar tussen 1670 en 1901 het gebouw ‘De Pool‘ stond, van 1720 tot 1878 was dat een RK (schuil)kerk
Links de voorgevel van het nieuwe gebouw ‘Kaatje‘ (Prins Hendrikkade 188) en rechts de achtergevel van het voorzieningengebouw aan de Foeliedwarsstraat
(Prins Hendrikkade 189B); direct rechts van het voorzieningengebouw is de ingang van de afgesloten en doodlopende steeg Wijdegang.
Links het gebouw ‘Kweekschool voor de Zeevaart‘, met rechts daarnaast het in 2023 opgeleverde gebouw ‘Kaatje‘; v.l.n.r. Prins Hendrikkade 194 t/m 183
(foto: Gemeente Amsterdam/Luuk Kramer)